علّامه مفتی دِشی کُردستانی :
ملا عبدالله فرزند ملا محمود دشی به سال 1273 ه.ق در قریه دشه اورامان پاوه تولد
یافته است ، در هشت سالگی پدرش را از دست داده و در سنندج و نودشه تحصیلات
خود را ادامه داده و در اربل عراق به سال 1299 به اخذ اجازه موفق می شود . ایشان
در سنه 1313 به سنندج مسافرت می کند و مورد استقبال خواص شهر قرار می گیرد
؛ و در مسجد امام زاده پیر عمر مشغول تدریس می شود .
در سال 1325 ه.ق به تهران می رود و با علما و رجال معروف دیدار و لقب مفتی
کسب می کند . مرحوم ملا مفتی در همه علوم متداول فرید عصر خود بوده است .
حافظه بسیار قوی داشته با طلاقت بیان و قدرت استدلال ، در نهایت فروتنی و تواضع
و نیک نفسی و تقوی و مهماندوستی می زیسته ، نثر و نظم را خوب می نوشته و آثار
و تألیفات زیادی داشته از جمله :
1 - فرایض و مواریث (فارسی) 2- اکبریّه در نحو 3- اثبات نبوت پیامبر (ص) با دلایل
عقلی (عربی) 4- رساله ای در علم کلام و عقاید 5- عقیده به زبان کردی اورامی ؛
ملا عبدالله مفتی به سال 1342 در سنندج دار فانی را وداع گفته و بالای تپه شیخ
محمد صادق به خاک سپرده شده است .
* هه اچی مه وجوود بو ئه زه ل تا ئه به د
جه خه یر و جه شه ر جه نیک و جه به د
گِرد جه روی ئه زه ل حه ق مه علوم که رده ن
یه کسه ر وه رشته ی ته حریر ئاورده ن
* یا رَبِّ اعضاء الوضوءِ عتَقْتُها
مِن فَضلِکَ الوافی و اَنتَ الواقی
واَلعِتقُ یَسری فِی الفتی یا ذالغنی
فامّنُن عَلَی الفانی بعتق الباقی
میرزا عبدالقادر پاوه ای :
میرزا عبدالقادر پاوه ای فرزند کدخدا محمد به سال 1266 ه.ق متولد شده و در منطقه
تحصیل می کند از جمله در روستای کاشتر نزد اجداد مؤلف مشاهیر کُرد و تا سن 46
سالگی در پاوه می ماند و در جوانرود 2 سال منشی محمد بیگ بوده و آخر الامر در
کرمانشاه توطُن می کند . این اشعار غیر از غزلیات ، منظومه های دلنشینی دارد از
جمله : داستان کوله و عاینه مه ل - چنار هه ولی - ئاسمان و زه وی .
تخلص «قادر» داشته و در سنه 1328 ه.ق در سن 62 سالگی در کرمانشاه در
گذشته است .
ئیمشه و قبله که م له من که فته ن دور
دور بو له دیده ش ، دیده م بیه ن کور
یا خوا که س باده ی هیج ران نه نوشو
جه رگش و ئایر حرمان نه جوشو
· یا که ریم حه ق یا که ریم حه ق
یا فه رد بیچون یا که ریم حه ق
یا ئاگا جه ده نگ په نجه ی پای په خشه
نه زاد و نه مر جه که س نه له خشه
ئه ر صدد هه م عاصی هه م گونام بی شون
«قادر» ئومیده ش وه ئه لطافت تون
ملا عبدالصمد جوانرودی :
ملا عبدالصمد اهل جوانرود ، شخصی فاضل و ادیب بوده و به کردی و عربی شعر
می گفته و «بهایی» تخلص می کرده است . ابیاتی از یک قصیده عربی که در تاریخ
1321 سروده است :
بَانَت حُمَیرا وَ دَمعی الیَومَ مدرارُ وَالقَلب مُلتَهِبُ و الرُّوحُ طَیّارُ
وَ ما خَلَت عَن انینٍ یوم هجرتِها والله یَعلَم آصالُ و أسحارُ
أَضحَت حُمیرا بارضٍ لا یُبَلّغها منی حَدیث جَوَی الهجرانِ دیّارُ
سید محمد خانگایی :
سید محمد خانگایی فرزند سید عبدالکریم خسته ، از اهالی روستای
خانگا پاوه در اوایل قرن چهاردهم می زیسته ؛ سید محمد مانند پدرش
دارای قریحة شاعری بوده و به زبان کردی شعر می گفته است .
*شیرین مه نمانا ، شیرین مه نمانا
جه مین وینه ی جام ، شیرین مه نمانا
پرشه ی نه روی فه رق ئافتاب شانا
ماهتاب ئایه ی اَحسنت وانا
تیری وه ی ده ستور نه جه رگم شانا
شه هیدش که رده ن هه ی قه یس هه ی هانا
* ئه حیانه ن یاران ئه گه ر من مه ردم
ئیحیای ویرانه ی مه زاران که رده م
یاران یاوه ران ف ئه زیزان خویشان
ئه ورو مه وه رام وه سه ر مه زاران
القبرُ حقّ ، په ریم نه وانان
هونم جه دیده ی له یلی بسانان
نصیرالاسلام ملاباشی جوانرودی صدیقی :
نصیرالاسلام ملا احمد مشهور به «ملاباشی» رادمردی از خاندان علم و فضیلت از
اهالی جوانرود که به شهر سنندج مهاجرت کرده و سالها شغل تدریس و قضاوت داشته
و در سنة 1316 ه.ق در گذشته است . ملا باشی از خانواده ای است که نسب خود را
به خلیفه اول ابوبکر صدیق «رضی الله عنه» می رسانند . ملا باشی خط نسخ را زیبا
می نوشته و کتب زیادی را به خط خود کتابت کرده که بیشتر آنها مربوط به علوم هیأت
و ریاضی است زیرا در این علوم تبحّر کافی داشته است .
معدومی تاوگوزی { مولوی کرد } :
سید عبدالرحیم متخلص به «معدومی» و مشهور به «مولوی کُرد» فرزند ملا سعید و
ازنسل سید ملا ابوبکر مصنف چوری ، به سال 1221 ه.ق در دِهِ سَرشاته و در میان
عشیره تاوگوز جوانرود متولد شده است . دراکثر شهرهای کردستان ایران و عراق
درس خوانده است . در سلیمانیه نزد ملا عبدالرحمن نودشی اجازه گرفت .
در قریه چرسانه هلبجه مشغول تدریس شد ، در فرصتی در طویلی به حضور شیخ
عثمان سراج الدین نقشبندی مشرّف ، و در سلک سالکان طریقه درآمد . بعد از آن تا
آخر عمر در سرشاته به سر برد . مولوی ذات بابرکتی بوده که در علم و عمل شهرت
و معروفیت بسزایی داشته است . استاد مسلّم شعر کُردی اورامی و غزلیاتش مملو
از صنایع ادبی است . مولوی در طول زندگی سختیهای زیادی دیده است ، از جمله
آتش گرفتن خانه و کتابخانه اش ، مرگ همسرش عنبر خاتون ، نابینایی هفت ساله
قبل از مرگ ، مولوی در حال نابینایی بر اثر افتادن از مرکوب خود به شدت آسیب می بیند
و پس از چندروز به سال 1300 ه.ق در می گذرد .
آثار مولوی : 1- الفوائح (منظومه ای فارسی در عقاید اسلامی 2- الفضیله (منظومه ای
عربی در عقاید) 3- العقیده المرضیه (به کردی در کلام و عقاید) 4- دیوان اشعار و
غزلیات 5- رساله ای در اصول طریقه نقشبندیه .
*ئه ی گرد مه وجودی جه تو گرت مایه مه وجوود هه رتونی ، ماسوی سایه
په نهان بی ته نها وه حده تت موج وه رد په ی شناسایی ظوهوریوه ت که رد
*شه فای ئیش زام مه ینه تان سه خت
ضیای دیده ی دل مه عدوومی به دبه خت
کووره ی عه شق دل هه ر ی هند جوش وه رده ن
گولاله م چون ویم فه راموش که رده ن
ملا احمد کلاشی :
ملا احمد از اهالی کلاش جوانرود ، انسانی فاضل ، دارای اطلاعات کافی در امور دیوانی و
شاعری نکته سنج که مدتها در دستگاه حکام اردلان عهده دار مشاغل مناسبی بوده و تا
اوایل قرن چهاردهم حیات داشته است . ملا احمد با کیفی شاعر جوانرودی که در اسلامبول
می زیسته ، دوستی و مکاتبه شعری داشته است . ابیاتی از منظومه کردی در پند و اندرز:
دله گوش بده ر ، دله گوش بده ر لادی وه قه ولم خاص خاص گوش بده ر
وه سوه سه وخه یال نه خاطربه که ر تاوا چون په ریت یه ک یه ک ده ردسه ر
خداوه ند غه ففار هه م ره حمه ت پیشه ن وَ لا تَقْنَطُوا فه رموده ی ویشه ن
پ ا بنیه ر نه رای راسی و قه ناعه ت ویر بده ر وه ذیکر خولوص طاعه ت
جهان آرا :
جهان آرا بانویی با فضل و کمال و برخوردار از حُسن و جمال ، دختر مرحوم ملا نشأت پاوه ای است . در آغاز همسر علی اکبرخان شرف الملک اردلان بوده و بعد از جدایی از او با حبیب الله خان جاف وصلت کرده است . تا دهة دوم قرن چهاردهم حیات داشته است .
حاج ملا احمد نودشی اورامانی :
حاج ملا احمد مشهور به «حاجی ماموسا» فرزند ملا عبدالرحمن بن ملا احمد مفتی سلیمانیه ،
از علمای متبحر و فقهای کم نظیر و از مراجع مُسلَّم فتوی و تدریس بوده است . که در سال
۱۲۲۸ه.ق در آبادی نودشه پاوه تولد یافته و در سال 1302 ه.ق در شهر سنندج وفات کرده است .
مشار الیه مدتی در سلیمانیه عراق به سر برده و پس از آن به زادگاه خود برگشته و در
اواخرعمر به سال 1300 ه.ق به شهر سنندج مهاجرت کرده و در مسجد مولانا به تدریس خود ادامه داده است .
حاجی ماموسا گذشته از جنبة عرفانی و از مقبولان و خلفای مجاز شیخ عثمان سراج
الدین (قدس سرّه)بوده است . طبع شعر نیز داشته و «فانی» تخلص می کرده است .
ابیاتی از یک غزل عارفانی آن شادروان :
ساقیا!مَی ده وبرباد ده این ماومنی را مُطربا ! نی زن و بردار حجاب بدنی را
«فانیا»!عودبه مَی کن که بود عَوداحمد ساقیا ! مَی ده و بر باد ده این ما و منی را
کووره ی دل دیسان جوشش وه رده وه
که م که م بیهوشی هوشش به رده وه
ئه سرین هه م تاف به ست وه روی رومه دا
طفل ئاسا مه دو ویش وه بومه دا
یاخو مه ذاتش یه کی وجوده ن
ره مزه ش ئه و مه قام فه نا و شوهوده ن
ملا محمود دشه ای :
ملا محمود بن ملا محمد که اعلی جدّ آنان به مظفر بیگ از خوانین محترم نران منتهی
می شود ، به سال 1227 ه.ق در آبادی دشه پاوه تولد یافته است . در پاوه و سنندج و
کاشتر تحصیل میکند و در خدمت ملا فتح الله دُوَیسه ای اجازه می گیرد . ایشان عارف
وارسته ای بوده است که از راه باغداری و کشاورزی زندگی عائله خود را تأمین می کرده و
خط نسخ را خوب می نوشته و تعداد هجده جلد قرآن مجید را با خط زیبای خود کتابت کرده است .
از اقدم مریدان و خلفای شیخ سراج الدین طویلی بوده و پس از 54 سال زندگی در سنه
1281 ه.ق روان وی به جهان ابدیت پیوست .
سید علی قطب خانگایی :
وی یکی دیگر از سادات با علم و معرفت و اهل طریق ، از مریدان مُجاز
شیخ عثمان سراج الدین است که در خانگای پاوه می زیسته و از اولیای
عصر خود به شمار می رفته ، و به علت کثرت برکات و کرامات به سید علی
قطب شهرت یافته و در اواخر قرن سیزدهم با دنیای فانی وداع گفته است .
حاج سید بایزید خانگایی :
حاج سید بایزید خانگایی فرزند سید محمد ، از سادات خانگا پاوه شخصی صاحب فضیلت
و عارفی اهل کرامت و منقبت ، از مریدان مُجاز و مأذون به ارشاد شیخ الطریقه ، شیخ
عثمان سراج الدین طویله ای و در حدود سنة 1270 ه.ق در گذشته است .
شیخ ابوبکر گلالی شافعی نقشبندی :
ابوبکر بن احمد بن داود که او را ملا بَکری خوانده اند ، دانشمندی بوده است از عشیرة کُرد
گلالی که در علوم معقول و منقول به خصوص تفسیر استاد عصر خود بوده است . شیخ
ابوبکر به شام مهاجرت کرده و در مدرسه جامع الورد دمشق به تدریس پرداخته و بسیاری
از بزرگان در حوزه تدریس وی استفاده کرده اند .
شیخ ابوبکر گلالی گذشته از مقام علمی ، مردی عارف و اهل طریق و از مریدان شیخ
خالد نقشبندی بوده است از تألیفات وی : تَنبیه الغافلین فی رَدّ مَنْ خَطَّأ اَئمَّهَ الدّین و
صَفوَهُ التَفاسیر .
در گذشت این دانشمند رابه اختلاف 1269 ه.ق و 1280 ه.ق نوشته اند .
صَیدی دوم اورامانی :
«صَیدی» شهرت شعری دو تن از شعرای اورامی زبان بوده است . یکی صیدی اول که در قرن دهم هجری می زیسته و دیگری صیدی دوم که در قرن سیزدهم زندگی داشته و در اینجا از او سخن خواهیم گفت . صیدی دوم ، نامش ملا محمد سلیمان فرزند حاج سید محمود ، از سادات ده خانگا از قرای اطراف پاوه است که مراحل نهایی تحصیلات خود را نزد ملا جلال خُرمالی خاتمه داده و از او اجازه تدریس گرفته است . ملا سلیمان صیدی شاعری بوده است نکته سنج ، خوش ذوق ، با افکاری بلند و استعدادی ذاتی و قریحه ای خدادادی . سال تولد صیدی 1195 ه.ق و سال وفاتش 1265 ه.ق است .
ملا احمد نودشی اورامانی :
ملا احمد نودشی متولد سال 1194 ه.ق جدّ علامه حاج ملا احمد نودشی مشهور به «حاج ماموسا» است از اهالی نودشه اورامان و فاضل شریفی بوده است که بعد از خاتمه تحصیل در عراق می زیسته و مدتی در حدود سنة 1262 ه.ق مفتی شهر سلیمانیه بوده است .
این دو بیت اثر طبع او است :
تکیه بر حفظ معانی مکُن آنرا بنویس دانة نقطه شد این مرغک دانا را ، رام
گوهر حفظ مسائل مسپر حافظه را مرد عاقل ندهد لؤلؤ شهوار به دام
میرزا شفیع پاوه ای :
میرزا شفیع پاوه ای از اهالی شهرستان پاوه و از شعرای خوش ذوق گورانی است که در 1200 ه.ق متولد و در سال 1275 ه.ق در گذشته است . این مناجات از میرزا شفیع است :
قه دیم موطله ق ! قه دیم موطله ق یا قایم به ذات قه دیم موطله ق
حه ئی بی زه وال ، قه ییوم به ر حه ق نگاره نده ی نه قش نوطاق ئه زره ق
لا مه وت بی شه ریک بینای بی ما نه ند یه کتا بی نه ظیر ، بی خویش و بی په یوه ند
با لوطف و فه ضلت بو وه ده سگیرم بو یهر نه گونام صاحیب ته قصیرم
وه ر نه به ذاتت جه لای ذات تو مه که رون روی حه شر من شکات تو
موی سپید و طلیعة پیری :
نگای جامم کرد ، نگای جامم کرد یه ک رو جه ته قدیر نگای جامم کرد
سفید جه سیا شناسامه وه هه ناسه م سه ردا ته واساوه وه
«شه فیع » مووی سفید و روسفیدی ته ن هه رچه ن نشانه ی نا ئومیدی ته ن
از یک غزل فارسی :
به غفلت مگذرانایدل تو ایام جوانی را که هرگز کس نمی یابد دوباره زندگانی
دو روز عمر خود را صرف ذکر حضرت حق کن که از ذکر خدا یابی حیات جاودانی را
«شفیعا»عمر بگذشت و ندانستی توقدراو بلی کس قدر نشناسد متاع رایگانی را
ملا عیسی جوانرودی :
ملا عیسی از اهل جوانرود ، فاضلی با ذوق و شاعری خوش قریحه بوده و در اواسط قرن سیزدهم در گذشته است . ملا عبدالرحیم مولوی معدومی شاعر معروف کُرد نزد وی مدتی تلمذ کرده و بعدها هم با او مراوده و مشاعره داشته است . اشعار از ملا عیسی است که به
مولوی نوشته و از او تقاضا کرده درباره کیفیت خانوادگی و اخلاقی زنی که می خواسته
است از او خواستگاری به عمل آورد تحقیق کند و نتیجه را به وی گزارش دهد :
روله بزانه ، روله بزانه ئه حوال یارو په ریم بزانه
هه م جه خویشنش ، هه م جه بیگانه پرسه بزانه ، ئه و جه کامانه
هه ر که س عاقله ن ئیشاره ش وه سه ن چه نی جاهیلان واته ی عه به ثن
ئه گه ر عاقلی ئا یه ت ببینه اَلْطَّیِباتُ لِلطَّیِبینَ
مولوی در جواب گفته است :
چوون به نده به و به ند ئیخلاصی به نده ن هه ر پاسه به نده ن تا حه یات مه نده ن
ته مامی مه طله ب ئه شعارم وانان خاصی و خرابی یارو چم زانان
عه فیفه ن ، بی عه یب ، خالیه ن جه شه ین ارجاع زاده ی خاص نه جیب طه ره فه ین
وَالحاصِل واته م بی دورو راسه ن یارو په ی یارو په ی یاری خاصه ن
شیخ ابوبکردوریسانی :
شیخ ابوبکر دوریسانی فرزند بابا شیخ بن شیخ ابوبکر اوّل بن حاج شیخ تختی ، بزرگ مردی عارف ، متّقی ، صاحب خانقاه و اهل ارشاد که تا اوایل قرن سیزدهم می زیسته وو گاهی از او کراماتی مشاهده می شده است . شیخ ابوبکر مدتی در ژلنگان و در آخر عمر در دوریسان ( پاوه ) اقامت داشته است . مشایخ سیویه از از نسل این شیخ ابوبکر میباشند .
پیرمیکائیل جاف :
پیر میکائیل جاف مشهور به «شش انگشت» از اولیاء و صلحای قرن هشتم هجری است که
در ده دودان نزدیک رودخانه سیروان ، در منطقه جوانرود کردستان ایران اقامت داشته و
همانجا به سال 738 ه ق وفات یافته است ، بعدها اولاد و احفادش آنجا را ترک گفته و در
ناحیه قَرَه داغ نزدیک شهر سلیمانیه در کردستان عراق – سکنی گزیده اند .
قطب العارفین مولانا خالد ذی الجناحین از نسل پیر میکائیل است . پیر میکائیل هم
ازنسل خلیفه سوم ، عثمان ذی النورین «رضی الله عنه » میباشد
